Холокост бол дэлхийн хоёрдугаар дайны үеэр Нацист-Герман төрөөсөө санхүүжүүлж системтэй 6 сая орчим еврейчүүдийг алсан геноцид. 3 сая орчим хүн устгах лагерьт, 1 сая орчим нь өлсгөлсөн, өвчин гэх мэтээр үхэж, 2 сая орчим хүн масс буудлагаар алуулжээ. Хөгшин, залуу, эрэгтэй, эмэгтэй, хүүхэд, хэнийг ч ялгаагүй.

“Жирийн хүн: Мартагдсан Холокост” баримтат киног үзээд энэ аймшигт түүхийн талаар төрдөг байсан асуулт маш тодоор гарч ирэв. Энэ их аллагыг Гитлер дангаараа хийгээгүй шүү дээ? Тэгвэл хэн энэ олон хүмүүсийг алж байсан юм бэ? Тусгай алуурчид уу? Чөтгөр, шулмас, аймшигт араатнууд уу? Гэхдээ энэ киног үзвэл магадгүй та ч алуурчин болж болох тухай бодох болно.

Нацист-Герман эзлэн түрэмгийлсэн улс орнуудаа хамгаалж сахих хүн хүчээр дутагдаж байв. Ер нь бол тухайн газар нутагт байгаа еврейчүүдийг хомроголон устгах хүмүүс хэрэгтэй болсон гэсэн үг. Ингээд ийм үүрэгтэй цагдаагийн батальонууд байгуулжээ. Гол нь энд мэргэжлийн цагдаа нар, цэргүүд биш сайн дураараа нэгдсэн, жирийн иргэдээс бүрдсэн цагдаагийн дүрэмт хувцастай, цөөхөн хугацаанд бэлтгэл сургуулилалт хийсэн буу барьсан хүмүүс байв. Жирийн иргэд шүү дээ. Зүгээр л мөрөөрөө амьдраад, ажиллаад явж байсан жирийн иргэд. Жолооч, хуульч, худалдагч, мужаан, тариачин гээд л энгийн ажил хөдөлмөр эрхэлдэг, хэн нэгний аав, ах, нөхөр, хүү. Ийм л хүмүүс энэ батальионд сайн дураараа элсжээ. Тэд мэдээж эхэндээ хаашаа, ямар үүрэг даалгавар аваад, юу хийхээ мэдээгүй. Гэхдээ л тэд хийсэн. Юу хийсэн гэж үү? 2 сая еврей хүмүүсийг, хөгшид, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдийг өөдөөс нь харж байгаад буудаж алсан. Буугаа онилж бариад онох гээд хичээх ч шаардлагагүй, чиглүүлээд л гохоо дарахад өмнө нь байгаа хэн ч үхэх нь тодорхой тийм ойрын зайнаас хэдэн арван, зуун мянгаар нь хүмүүсийг хороожээ.

Энэ кинонд “Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101” номны хэсгээс сэдэвлэн оруулсан байна. Цагдаагийн нөөц анги 101 гэж ойлгогдох ангид 500 орчим хүн сайн дураараа элсэв. Тэд эх орныхоо төлөө баатарлагаар үүргээ биелүүлэх гэж байгаа эрчүүд гэж өөрсдөө итгэсэн байх. Гэхдээ тэдэнд нэг өдөр л <бидний үүрэг бол маргааш 1500 хүнийг буудаж алах юм> гэхэд ердөө 13 хүн татгалзсан байгаа юм. Учир нь тэдэнд сонголт өгсөн. “Хүсэхгүй бол больж болно, тэглээ гээд ямар ч шийтгэл байхгүй, муу зүйл, муу түүх үүсэхгүй” гэж маш тодорхой санал тавив. Энэ бол ятган тулгалт, айлган сүрдүүлэлт огт биш байлаа. “Алмаар байвал ал, үгүй бол больж ч болно, гэхдээ бүгдээрээ хамт улсынхаа төлөө энэ олон энгийн хүмүүсийг, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдийг алах хэрэгтэй байна. Хэрвээ надад тусалбал би баярлана шүү” ухааны юм ахлагч нь хэлсэн байгаа юм. Харамсалтай нь, эргээд харахад шүү дээ, харамсалтай нь эдгээр сайн дурын цагдаагийн ангиудад элсэгчдийн 97 хувь нь хүлээн зөвшөөрөөд “үүргээ” биелүүлсэн. Гэхдээ тэр үедээ магадгүй тэр хүмүүсийн хувьд харамсмаар шийдвэр биш байсан байх. Тэд өдөрт мянгаар нь, хэдэн мянгаар нь усгтаж, аль анги нь хэдийг устгаснаасаараа уралдаж, шагнуулддаг байжээ. RPB 101 гэхэд 38000 еврейчүүдийг буудан хөнөөхөд оролцож, 45000 хүнийг устгах лагерь луу илгээсэн байна. Хүн алсан талаараа дурссан сэтгэгдлүүд дунд “Бид еврейчүүдийг хүн гэж үзэхээ больсон” гэх. Тэгэхээр тэд өөрсдөө хүн байж. Энэ киногоор онцолж байгаа гол санаа бол энэ. Тийм ээ, тэд хүн байсан. Алуурчин гэхээр бид өөр байх юм шиг сэтгэдэг. Харгис, хэрцгий, балмад, магадгүй муухай царайтай, этгээд гажиг, эсвэл тэнэг, мулгуу ч юм уу, солиотой, галзуу. За ямарч байсан өөр. Эсвэл бүр төрөлхийн алуурчин. Гэхдээ тийм байсангүй.

Хоёрдугаар дайн дууссанаас хойш хэдэн жилийн дараагаас дайны гэмт хэрэгтнүүдийг шүүж эхлэв. Энэ их аллагын буруутнуудаас заримыг нь ч болтугай шүүхийн танхимд авчирчээ. Энэ кинон дээр Фашист-Германы сайн дурын цагдаагийн ангиудыг удирдаж байсан зарим ангийн удирдагч нарыг нь шүүсэн шүүх ажиллагааны талаар гардаг. Хэдэн арван мянгаар нь хүмүүсийг алсан ангийг удирдаж, үүрэг өгч байсан тэр хүмүүс дайны дараа эхнэр хүүхдүүдтэйгээ, энгийн сайхан амьдарч байв. Эхнэр, 5 хүүхэдтэйгээ амьдардаг, царайлаг, хүний хайр татам, дээд боловсролтой, соёлтой залуу шүүх дээр хэлсэн үг: “Зарим анги нярай хүүхдүүдийг модонд тархиар нь савж алдаг байсан. Сум хэмнэх гэж. Харин би хүмүүсдээ нярай хүүхэд байвал ээжид нь тэврүүлээд хүүхэд рүү нь бууд, тэгвэл нэг сумаар хоёуланг нь ална, ээж нь ч уйлаад орилоод байхгүй гэж зааварчилгаа өгдөг байсан.” Хүн харахад хэзээ ч тэднийг хүн алж байсан гэхэд итгэхээргүй царайнууд байсан тухай шүүх ажиллагаанд оролцож байсан өмгөөлөгч дурсав. Тэгвэл яагаад, яаж? Тэдний нэг “төрийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлсэн” гэж хариулав. Төрийн өмнө? “Хядлага үйлдэхэд гох дарах хэн нэгэн нь байх хэрэгтэй” гэх үг байдаг аж. Хэн нэгэн буюу хүн: өөрийн бодолтой, ухаантай, ядаж гохоо дарах ухаантай хүн. 60,000 цагдаа нар масс аллага үйлдсэн гэсэн тоо баримт гарав. Дайн дуусахад тэднээс олон нь төрийн албандаа үлдсэн. SS, Gestapo, цагдаагийн алба хаагчид, мөн жирийн иргэдийг оролцуулан 172,000 хүн геноцидэд оролцсоныг 1950 оноос шүүх ажиллагаагаар илрүүлжээ. Дайны шүүхээр эдгээрээс 500 орчим нь л шүүгдсэн байна.

Тэдгээр жирийн хүмүүс яагаад зүгээр л хүн ал гэхэд за гээд алав. Тэд еврейчүүдийг тэгтлээ үзэн ядаж байсан уу? Үгүй. Тэд фашизмыг тэгтлээ шүтэж байсан уу? Үгүй. Тэд зүгээр л өөрсдийгөө бодсон уу? Тийм. Тэд хулчгар харагдахыг хүсээгүй, хэн намайг юу гэж хэлэх бол гэдгээс айсан гэдэг нь илүү үнэнд дөхөх болов уу. Тэгээд тэд зүгээр л “би яагаа ч үгүй, бүгд л тэгсэн, би зүгээр л тэдний нэг” гэж хариулсан. Тэд үнэхээр тухайн үедээ өөрсдийгөө хийх ёстой юм аа хийж байна гэж бодсон уу? Магадгүй үгүй. Эх орныхоо төлөө иргэний үүргээ биелүүлсэн хэрэг үү? Магадгүй үнэн. Гэхдээ эх орон гэдэг чинь эргээд жирийн иргэд нь биш бил үү? Жирийн иргэд нь алуурчин байх үед эх орон нь фашист болсон юм биш биз дээ. Төр бодлого боловсруулдаг бол бодлогыг хэн хэрэгжүүлдэг вэ? Буруу, зөв хамаагүй бодлогыг сохроор хэрэгжүүлэх нь иргэний үүрэг гэж үү? Даанч энэ олон асуултууд жирийн хүнд асуулт хэвээрээ л үлдэх юм даа.

Саяхан болоод өнгөрсөн энэ  аймшигт түүхийг ахин дахин их бага хэмжээгээр давтсаар байгаа хүн төрөлхтөн, ахиад л дайтаж, алалцсаар байгаа жирийн иргэд…

Undrari, 2024.04.08